Chuyên trang thông tin...

Mười năm nay, tỉnh Cao Bằng kiên trì tận dụng lợi thế thiên nhiên, khí hậu quanh năm trong lành, mát mẻ của vùng Phja Đén (xã Thành Công, huyện Nguyên Bình) để xây dựng một vùng trà đặc sản. Đến nay, đồng bào dân tộc Mông, Dao đỏ, Dao tiền, Tày, Nùng ở đây đã làm giàu bằng cây trà.

Biết tôi mê trà, mấy người bạn ở thành phố Cao Bằng mách: “Lên Phja Đén đi, đang có một dự án trà chất lượng cao ở đấy!”. Tôi lập tức lên đường giữa trời mù mịt mưa lạnh. Theo hướng tây lầm lũi chạy xe men theo đường đèo dốc uốn lượn quanh co, vừa đi vừa hỏi đường, sau 4 giờ, tôi mới thấy những đồi trà xanh ngắt.

Hợp đất, hợp người

Anh Nông Văn Dù, sinh năm 1960, Trưởng xóm Phja Đén, mời tôi vào nhà, cẩn thận tráng ấm chén pha trà do chính tay anh và vợ ngày ngày chăm bón, hái, phơi, vò, sao… Mùi trà thơm ngát, bay bảng lảng như xua tan không khí giá lạnh, ẩm ướt.

Anh Dù kể, trước đây, bà con ở vùng này chủ yếu trồng ngô, dong riềng. Năm 2005, các nhà khoa học của Trung tâm Nghiên cứu phát triển chè (Viện Khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp miền núi phía Bắc) lặn lội mang những bầu cây trà lên Phja Đén. Họ bảo đất này trồng trà tốt lắm, thuyết phục bà con trồng thử giống cây mới này. Lần đầu tiên nghe đến chuyện trồng trà nên bà con đều ngại ngần. Nhưng các cán bộ kỹ thuật chia nhau đến nhà cùng ăn, cùng ở. Họ tặng cây giống rồi cùng bà con đi đào hố, làm đất trồng trà, hướng dẫn kỹ thuật chăm bón...

Hợp đất, hợp người nên những cây trà nhanh chóng vươn thân, đâm cành, ra nhánh xanh mướt mắt. Thấy vậy, bà con dần dần trồng theo. Thế là từ 3,2ha theo đề tài khoa học của Viện, cây trà dần phủ xanh thành một vùng rộng 30ha.

Anh Dù là một trong những gia đình tham gia dự án trồng trà ngay từ những năm đầu. Hiện gia đình anh có 5.000 cây trà trồng trên diện tích 3.000m2. Anh cho biết: “Năm vừa rồi gia đình tôi hái trà từ tháng 2 âm lịch đến tháng 8 âm lịch, sao được 2 tạ trà khô, bán 300.000-350.000 đồng/kg vào ngày thường và 400.000-450.000 đồng/kg vào dịp tết, thu được 60 triệu đồng”.

Ở xóm Phja Đén, ông Triệu Văn Ngán, 76 tuổi, cũng là một trong những người trồng trà có tiếng với 8.000 cây trà trên diện tích 4.000m2. Ông cho biết: Mỗi người hái một ngày được 5-6kg trà tươi, làm được 1kg trà khô. Trà vụ hè 35-40 ngày được hái 1 lứa, 1 năm hái 6 lứa vì thời tiết ở đây lạnh, cây trà ngủ lâu...

Để cây trà bén rễ trên đất Phja Đén như ngày hôm nay, công đầu phải thuộc về ông Hoàng Thái - Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh Cao Bằng. Trò chuyện với tôi, qua hương trà, ông nhớ lại chuyện xưa.

Phja Đén xưa kia cũng nằm trong vùng khoáng sản dồi dào, có nhiều đá màu tím, vàng hoặc đỏ giống như ở Yi Xing (Nghi Hưng) của Trung Quốc; đảo Sado hay núi Iga ở Nhật Bản

Phja Đén nằm ở vĩ tuyến 23, thuộc vòng cung Ngân Sơn, cao 800-1.500m so với mực nước biển. Nhiệt độ ở đây vào mùa hè chưa bao giờ vượt quá 280C. Gần một thế kỷ trước, khi khám phá ra vùng Phja Oắc - Phja Đén, người Pháp đã trầm trồ gọi là “bel air” (khí hậu đẹp) và ngay từ những năm đầu thế kỷ XX, họ đã xây dựng nhiều biệt thự bằng đá tảng ở đây, làm khu nghỉ dưỡng. Ngày nay, đến đây ta vẫn còn bắt gặp dấu tích của các khu biệt thự cổ xây bằng đá tảng vững chắc nằm ẩn mình trong khu rừng già rậm rạp. Có những công trình khu nghỉ mát vẫn vẹn nguyên hình hài đến mức chỉ cần sửa sang đôi chút là đã có những khách sạn cổ kính xen lẫn các rặng thông già cổ kính.

Từ xa xưa, bà con dân tộc Dao đã biết được hương vị đặc biệt của loại chè trên núi Phja Oắc nên vào mùa xuân, họ thường hái và sao trà theo hình thức thủ công truyền thống. Hiện trong rừng vẫn có những cây chè cao cả chục mét, đường kính gốc hơn 1 mét ở núi Phja Oắc.

Gần đây, vùng Phja Đén được tỉnh Cao Bằng xác định là thế mạnh để phát triển nông nghiệp chất lượng cao. Trước kia, vùng này là những đồng cỏ mênh mông xen giữa những cánh rừng nguyên sinh quanh năm sương mù bao phủ. Chênh lệch nhiệt độ cao: Đêm 150C - 170C, ngày là 250C, nên trồng cây gì cũng tươi tốt.

Quyết tâm biến lợi thế thổ nhưỡng, khí hậu Phja Đén thành nguồn lợi kinh tế, ông Thái và cộng sự ngày đêm trèo núi, luồn rừng nghiên cứu, đi đâu cũng gặp cây sim, cây mua mọc um tùm, nở hoa rực rỡ, quả to, mọng, chứng tỏ đất ở đó hơi chua, độ pH từ 4,5-6, rất hợp với trồng trà. Ông Thái mời các nhà khoa học của Trung tâm Nghiên cứu phát triển chè lập đề tài khoa học trồng thử nghiệm 3,2ha. Khi bà con đã thấy được lợi ích và trồng theo thành một vùng trà rộng 30ha, chất lượng trà được kiểm định đạt tiêu chí sạch, ngon, cũng là lúc ông Thái quyết tâm đột phá.

Đỉnh Phja Oắc được coi là “nóc nhà miền Đông Bắc” với độ cao gần 2.000m. Thổ nhưỡng, khí hậu tốt nên trà trồng ở Phja Đén chỉ 2 năm đã phát triển bằng trồng ở nơi khác 5 năm

5 nhà chung sức

Anh Hoàng Mạnh Ngọc - Giám đốc Công ty TNHH xây dựng Miền Tây - thân thiết với ông Thái. Năm 2010, nghe ông Thái cho biết vùng Phja Đén trồng trà tốt lắm và khuyên lên đó đầu tư. Lên thực địa, thấy hàng trăm ha đầy tiềm năng vẫn “nằm ngủ”, anh Ngọc lập tức vào cuộc “đánh thức” Phja Đén với Dự án “Ứng dụng tiến bộ khoa học công nghệ phát triển vùng nguyên liệu sản xuất chè xanh chất lượng cao huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng”, nhằm tiếp tục thực hiện Dự án “Xây dựng mô hình thâm canh và chế biến các giống chè xanh chất lượng cao” đã được triển khai từ năm 2005 của Trung tâm Nghiên cứu phát triển chè.

Tháng 10-2011, anh Ngọc bắt đầu vỡ đất. Anh cùng ông Thái đi thăm các vùng trà nổi tiếng trong nước như: Suối Giàng, Phìn Hồ (Yên Bái), Lũng Phìn, Hoàng Su Phì (Hà Giang), Cầu Đất (Lâm Đồng)...; sang các vùng trà ở Đài Loan, Trung Quốc nghiên cứu, phối hợp với các nhà khoa học của Trung tâm Nghiên cứu phát triển chè thẩm định khắt khe, cuối cùng chọn được các giống trà mao tiêm, kim tuyên, phúc vân tiên, TP95, PH8, PH10... để trồng thử nghiệm trên diện tích 3,2ha. Một năm sau vùng trà được mở rộng lên 13,5ha.

Để có sản phẩm trà sạch, thơm ngon đặc biệt, anh Ngọc mời nhiều chuyên gia đến hướng dẫn trồng trà theo tiêu chuẩn sạch organic quốc tế (không dùng bất cứ một loại hóa chất nào chăm bón, phòng bệnh cho cây); mời cả chuyên gia trà Đài Loan đến chuyển giao kỹ thuật…

Tại vùng núi Phja Đén - Phja Oắc côn trùng xuất hiện nhiều và tự cân bằng. Con người hầu như không cần dùng thuốc trừ sâu hay biện pháp bảo vệ thực vật nào

Tại vườn ươm giống trà của anh Ngọc, đất đóng bầu đào từ mặt đồi nguyên trạng, đem về sàng tuyển cho tơi xốp để nhân giống vô tính bằng phương pháp giâm cành. Từ khâu làm đất, đóng bầu, nhân giống đến chăm sóc cây sinh trưởng, các cán bộ kỹ thuật tuyệt đối không sử dụng bất kỳ loại phân bón kích thích, thuốc trừ sâu... Cây sinh trưởng trong điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu nơi đây để có dược tính, hương vị độc đáo riêng có do thiên nhiên ưu đãi (quy trình đã được Cục Trồng trọt, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn công nhận là quy trình tiến bộ kỹ thuật tại Quyết định số 231/QĐ-TT-CNN, ngày 12-7-2010).

Quyết tâm làm nông nghiệp hữu cơ nên cây trà ở đây không bón phân hóa học, không phun thuốc trừ sâu; nuôi dê, ngỗng, thỏ, lợn lấy phân ủ với cỏ làm phân hữu cơ; trồng hoa dụ thiên địch đến làm tổ, sinh sống để diệt sâu bệnh...

Luôn tâm niệm phải góp phần phát triển cộng đồng ở địa phương, anh Ngọc tuyển 20 lao động người Dao vào cùng làm với 20 kỹ thuật viên của công ty để vừa làm vừa trang bị kiến thức, kỹ thuật. 40 hộ dân người Tày, Nùng khác thì tham gia dự án trồng hơn 10ha trà. Công ty mở lớp tập huấn kỹ thuật, hỗ trợ 50% cây giống để bà con trồng, làm vệ tinh. Công ty mang máy xúc nhỏ xuống tận nơi giúp bà con đào hố trồng trà đúng kỹ thuật, cho mượn máy sới đất, máy cắt cỏ để làm đồi trà nên bà con tiết kiệm được thời gian, công sức. Khi trà cho thu hoạch, công ty lại thu mua sản phẩm cho bà con. Vụ vừa qua, 40 hộ gia đình tham gia dự án có 3ha trà cho thu hoạch. Công ty mua 30.000 đồng/kg trà tươi, gấp 6 lần trà Thái Nguyên, Tuyên Quang.

Anh Ngọc hỉ hả cho biết, nhờ tuân thủ nghiêm ngặt quy trình nông nghiệp hữu cơ cộng với điều kiện khí hậu, chất đất tốt nên trà trồng 2 năm ở đây phát triển bằng trồng 5 năm ở những nơi khác. Trồng chỉ 2 năm cây trà đã cho thu hoạch, những nơi khác phải mất 3 năm. Từ năm thứ 5 trở đi, trà ổn định sản lượng.

Xưởng chế biến trà của công ty rộng 400m2 được đưa vào hoạt động từ cuối năm 2012, có thể sản xuất được 1 tấn trà khô/ngày. “Trà Ô Long làm chuẩn quy trình thì 48 giờ mới được một mẻ. Yếu tố con người là quan trọng. Tùy theo cảm quan, kinh nghiệm của từng người mà quyết định thời điểm hái, thời gian phơi, vò, ủ, xao… Máy móc chỉ hỗ trợ một phần”, anh Ngọc đúc kết. Thế nên anh Ngọc mời các chuyên gia Đài Loan - nơi làm trà Ô Long nổi tiếng thế giới - trực tiếp sang thẩm định chất lượng, tư vấn kỹ thuật. Họ đánh giá chất lượng trà Ô Long ở Phja Đén ngon nhất Việt Nam và bao tiêu sản phẩm, nhập thẳng về tiêu thụ tại thị trường Trung Quốc. Anh Ngọc ước tính, sắp tới giá bán trà sẽ tới 2-3 triệu đồng/kg. Anh cũng thành lập công ty mới mang tên Kolia để chuyên kinh doanh trà Phja Đén.

Trên đỉnh núi huyền ảo sương mây, chúng tôi múc nước suối về đun sôi pha trà phúc vân tiên. Trà vừa ngấm nước sôi đã tỏa mùi thơm ngào ngạt. Nước trà rót ra màu xanh ngát. Nhấp ngụm nước trà nóng vào đầu lưỡi, mùi thơm lan tỏa, vị ngọt nhẹ thơm nồng nàn thấm dần vào các vị giác, tâm hồn thư thái, lâng lâng.

TS Đặng Văn Thư - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu phát triển chè cho biết: “Khí hậu thổ nhưỡng của vùng núi Phja Oắc - Phja Đén là những ưu thế tuyệt đối với việc phát triển cây công nghiệp, đặc biệt là cây chè chất lượng cao. Cây chè ở Phja Oắc - Phja Đén có hương vị rất đặc biệt mà không nơi nào có được”. Ông Hoàng Thái thì hứng khởi nói về tham vọng hướng tới một vùng trà chất lượng cao với diện tích 200ha ở đây. Ông tin tưởng mỗi ha sẽ cho thu nhập 2 tỉ đồng/năm.

5 nhà - Nhà nước, nhà khoa học, nhà doanh nghiệp, nhà tư vấn, nhà nông - kết hợp nhuần nhuyễn đã làm nên một vùng trà chất lượng cao Phja Đén.

Để có sản phẩm trà sạch, thơm ngon đặc biệt, anh Hoàng Mạnh Ngọc mời nhiều chuyên gia đến hướng dẫn trồng trà theo tiêu chuẩn sạch organic quốc tế (không dùng bất cứ một loại hóa chất nào trong chăm bón, phòng bệnh cho cây); mời cả chuyên gia trà Đài Loan đến chuyển giao kỹ thuật.…

Tuấn Hoàng - Thế Vinh
Ảnh: Đức Tô, Việt Phong Hoàng, Trang Hoàng